Niedobory witaminy D3 są coraz częściej diagnozowane. Podczas prywatnej praktyki prawie co dziennie spotykam się z pacjentami, którzy nigdy nie zażywali tej witaminy lub była ona wskazana wyłączenie u niemowlaków.
Poniżej przedstawię przyczyny i skutki niedoborów oraz aktualne rekomendacje dotyczące jej zażywania.
Przyczyny niedoborów witaminy D3
- zbyt mała ekspozycja na słońce (m.in. praca w pomieszczeniach, stosowanie wysokich filtrów UV). Mieszkając w Polsce należy przebywać min. 15 minut między godziną 10 a 15.00, bez kremu UV, mając odsłonięte minimum 18% ciała. W pozostałych miesiącach konieczna jest co dzienna suplemetacja
- niewystarczające spożycie tej witaminy (głównym jej źródłem są tłuste ryby m.in. śledź, makrela, łosoś oraz jajka )
- niewłaściwe wchłanianie witaminy w przewodzie pokarmowym
- niektóre jednostki chorobowe (np. padaczka)
Na co wpływa niedobór witaminy D3?
- nieprawidłowa mineralizacja kości u niemowlaków, dzieci i młodzieży w okresie wzrostu
- osteopenia/osteoporoza
- bóle głowy
- częstsze wystąpienie próchnicy u dzieci i młodzieży oraz ich niskiego wzrostu, bóle wzrostowe u dzieci
- obniżona odporność
- nasilenie zmian łuszczycowych u pacjentów z tą jednostką chorobową
- niedobór częściej stwierdza się u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym, chorobami nowotworowymi, chorobami tarczycy , wątroby, nosicieli wirusa HCV
- zwiększa ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych, depresji, Alzhaimera i Parkinsona
- zwiększa ryzyko poronienia w ciąży
- częstsze przypadki depresji poporodowej u pacjentek
- sugeruje się związek pomiędzy niedoborem witaminy D3 a wystąpieniem alergii (astmy, AZS, alergii na pokarmy)
Witamina D3 działa przeciwzapalnie i jej prawidłowy poziom jest istotny w przypadku wystąpienia cukrzycy, nieswoistych zapaleń jelit, reumatoidalnego zapalenia stawów czy fibriomagi. Aktywna forma witaminy D wpływa również na produkcję i sekrecje insuliny (witamina D3 jest ważnym czynnikiem w prewencji rozwoju insulino oporności).
Jądrowy receptor witaminy D3 znajduje się zarówno w kanalikach nerkowych, komórkach kostnych, nabłonku jelit, jak również w znacznej części komórek naszego organizmu m.in. w mózgu, sercu, gruczole sutkowym, gruczole krokowym). Witamina D3 odgrywa zatem wielokierunkowe działanie na nasz organizm.
Przedawkowanie witaminy D3
Zbyt duże dawki mogą powodować wystąpienie kamicy nerkowe czy też wapnicy nerek. W praktyce za duże stężenie we krwi pojawia się bardzo rzadko. Nasz organizm ma kontrolę nad wytwarzaniem formy aktywnej (kalcytriolu) poprzez stymulację parathormonem oraz hamowanie syntezy przez wapń, fosforany i czynnik wzrostu fibroblastów.
Stężenie [25(OH)D3] powyżej 100 ng/ml uznaje się za potencjalnie toksyczne.
Objawy zatrucia witaminą obserwuje się przy stężeniu powyżej 150 ng/ml (do wyjątków należą dorośli i dzieci posiadający nadwrażliwość na tą witaminę m.in. z zespołem Williamsa-Beurena, idiopatyczną hiperkalcemią dziecięcą, chorobami ziarniniakowymi lub niektórymi chłoniakami).
Konsekwencją hiperwitaminozy D3 jest hiperkalcemia.
Dodatkowe czynniki mające wpływ na syntezę witaminy D3
- szerokość geograficzna, pora dnia, stopień nasłonecznienia,
- pigmentacja skóry (osoby mające jasną karnację syntetyzują większe ilości tej witaminy, wpływa na to melamina, która u osób z ciemniejszą karnacją hamuje absorpcję fotonów UVB
- masy ciała – przy nadwadze i otyłości warto oznaczyć poziom witaminy D3 aby prawidłowo dobrać dawkowanie, tkanka tłuszczowa zatrzymuje witaminę D3, stąd zachodzi utrudnione uwalnianie jej do krwioobiegu
- wiek, u osób powyżej 70 r.ż występuje zmniejszona fotosynteza skórna
- stosowanie filtrów – filtr o numerze 15 zmniejsza syntezę witaminy D3 o 99,9%
- stopień zanieczyszczenia powietrza
Oznaczenie stężenia witaminy D3
Aby odpowiednio dobrać dawkę witaminy D3 zaleca się wcześniejsze oznaczenie jej poziomu z krwi.
Interpretacja wyników:
- Poziom prawidłowy od 30 do 50ng/ml 25(OH)D
- Poniżej 30 ng/ml wyróżnia się 3 rodzaje niedoborów 25(OH)D:
- Lekki 20-30ng/ml
- Średni 10-20ng/ml
- Ciężki poniżej 10 ng/ml
Zaleca się oznaczanie stężenia 25(OH)D3 we krwi. Zazwyczaj nie stosuje się oznaczania 1,25-dihydroksywitaminy D (kalcytriolu) w surowicy - poziom 1,25(OH)D3 może być prawidłowy, nawet w przypadku współistnienia niedoboru 25(OH)D3. Oznaczanie kalcytriolu jest trudniejsze, droższe i stosowane u chorych z niewydolnością nerek, sarkoidozą, gruźlica.
Czyli jaką dawkę wybrać w praktyce? Zalecenia dietetyka.
Pamiętajmy o czynnikach dodatkowych wpływających na stężenie witaminy D3 jak niektóre jednostki chorobowe, przy których zaleca się oznaczenie stężenia witaminy D3 z krwi.
- Od 1 dnia życia do 6 miesiąca (bez względu na sposób karmienia) 400 j.m/dobę
- od 6 do 12 miesiąca 400-600 j.m/dobę (ilość zależy od sposobu karmienia dziecka – jeśli dziecko otrzymuje mleko modyfikowane w jago składzie jest już witamina D3)
- od 1 do 10 r.ż. od 600 do 1000 IU zaleca się suplementację od maja do października, cały rok w przypadku dzieci, u których jest niewystarczająca synteza np. jest stosowany filtr, dziecko nie jest minimum 15 minut na słońcu między godziną 10 a 15.00, dawka powinna być dostosowana do masy ciała dziecka od 800 do 2000j.m/dobę
- młodzież od 11 do 18 r.ż od 800 do 2000j.m/dobę, dawka zależy od masy ciała i dostarczania witaminy D3 w ciągu całego roku, tu również zaleca się suplementację od maja do października, cały rok w przypadku dzieci, u których jest niewystarczająca synteza np. jest stosowany filtr, dziecko nie jest minimum 15 minut na słońcu między godziną 10 a 15.00
- dorośli od 19 do 65 r.ż od 800 do 2000 j.m/dobę dawka zależy od masy ciała i dostarczania witaminy D3 w ciągu całego roku, tu również zaleca się suplementację od maja do października, cały rok w przypadku dorosłych, u których jest niewystarczająca synteza np. jest stosowany filtr, dorosly nie jest minimum 15 minut na słońcu między godziną 10 a 15.00
- seniorzy od 65 r.ż wraz z osobami o ciemnej karnacji - od 800 do 2000j.m/dobę , dawka zależy od masy ciała i suplementacji w ciągu całego roku
- Kobiety w ciąży oraz kobiety w okresie laktacji
- Zaleca się badanie poziomu witamin D3 przed planowaną ciążą
- Kobiety w ciąży powinny wykonać oznaczenie stężenia witaminy D3 z krwi, tak aby jej poziom był prawidłowy przez cały okres ciąży, w przypadku braku oznaczenia witaminy zaleca się 2000 j.m/dobę w czasie ciąży i laktacji
Wysokie dawki witaminy D3
Na zakończenie, zdecydowanie odradzam (modne obecnie) zażywanie dużych dawek witaminy D3. Zbyt małe stężenie wapnia przy równoczesnej wysokiej suplementacji tej witaminy może wpłynąć m.in. na odwapnianie kości. Aby odpowiednio dobrać zalecaną dawkę witaminy D3 najkorzystniej jest oznaczyć jej stężenie z krwi (wraz z poziomem wapnia). W przypadku uzyskania jej optymalnego poziomu należy ją suplementować wg aktualnych rekomendacji. Przy wystąpieniu niedoborów dawkę dobiera wyłącznie lekarz.
Wspólna suplementacja witaminy D3 i K – czy jest taka potrzeba?
Witamina D3 nie musi być suplementowana w obecności witaminy K2MK7 według najnowszych badań. Konieczność suplementacji witaminy D3 wraz z witaminą K powinien podejmować wyłącznie lekarz. Pamiętajmy, że witamina K wpływa m.in. na krzepliwość krwi. Suplementacji witaminą K powinny unikać osoby zażywające leki z grupy sulfonów. Ponadto niedobory witaminy K występują rzadko u osób zdrowych. Na jej niedobór najbardziej narażone są osoby z przewlekłymi problemami jelitowymi , Crohnem, celiakią, u których stosuje się antybiotykoterapię.
Warto pamiętać, że w przypadku tabletek zażywamy je przy posiłku z tłuszczem, inaczej witamina się nie wchłonie w naszym organizmie. Wybierając kapsułki czy krople tłuszcz jest już obecny w tych specyfikach.
W celu lepszego wchłaniania witaminy zaleca się przyjmowanie preparatów w formie leków (nie suplementów).